قرائت ابن کثیرقرائت ابن کثیر قاری به ویژگی‌ها، اصول و روش قرائت ابن کثیر، از قاریان هفتگانه اطلاق می‌شود. بحث از قرائت قرآن و قرّاء سبعه پیوسته یکی از مباحث مهم علوم قرآنی بوده است، یکی از قاریانی که قرائت او جزو قرائات سبع قرار گرفته است، «ابن کثیر» مکی است. ۱ - شرح حال ابن کثیرعبدالله بن کثیر داری مکی ( ۴۵-۱۲۰) در مکه به دنیا آمد و در عراق اقامت گزید؛ سپس به مکه بازگشته و در هما‌ن‌جا وفات کرده است. این قاری ایرانی الاصل را با وقار و دارای قامتی بلند و تنومند و با گفتاری فصیح و بلیغ وصف نموده‌اند. ابن کثیر از تابعینی است که گروهی از صحابه را درک و از آنها نقل کرده است. ابی عمرو بصری ـ که خود یکی از قاریان هفتگانه است ـ از او بهره جسته و وی را در زبان عربی از مجاهد داناتر می‌داند. قرائت او را علاوه بر ابی عمرو بصری، پیشوایانی چون خلیل بن احمد و شافعی نقل کرده‌اند. ابن کثیر تا هنگام مرگ پیشوای مورد پذیرش مردم مکه در قرائت بوده است. بخاری و مسلم در صحیحین از وی نقل حدیث نموده و گروهی او را به وثاقت ستوده‌اند. قرائت ابن کثیر توسط بزّی و قنبل نقل شده، ولی این دو راوی هیچ یک مستقیماً از وی اخذ ننموده‌اند. [۱]
معجم القرائات ج۱، ص۷۹و۸۸.
[۲]
البیان ص۱۲۸.
[۳]
سراج القاری ص۱۲.
[۴]
التمهید ج۲، ص۱۸۷و۲۰۰.
[۵]
الوافی ص۱۷.
[۶]
تاریخ القرآن(ابو عبدالله زنجانی) ص۵۹.
[۷]
التیسیر ص۴.
[۸]
الاعلام ج۴، ص۱۱۵.
[۹]
پژوهشی در تاریخ قرآن کریم ص۳۱۶.
[۱۰]
النشر ج۱، ص۱۲۱.
۲ - وثاقت ابن کثیربرخی دیگر گفته‌اند ابن کثیر قرائت را از مجاهد گرفته است و قرآن را بر درباس، غلام ابن عباس عرضه کرده بود. شافعی قرائت ابن کثیر را نقل کرده و آن را ستوده است و عده‌ای از دانشمندان، او را توثیق کرده‌اند. ابن ندیم ، ابن کثیر را از قرای طبقه دوم شمرده است. ۳ - قرائت ابن کثیرابن کثیر یکی از قرّاء سبعه است که قرائت او در مکه رواج داشت. بزّی یکی از راویان مشهور او بود و روش ویژه‌ای را در قرائت خود اتخاذ کرده بود؛ از جمله صله دادن به میم جمع و هاء ضمیر، عدم اماله یا تقلیل، افزودن هاء ساکن به آخر کلماتی مثل «لم» در هنگام وقف و جز آنها. ۴ - دو ویژگی مهم قرائت ابن کثیردو ویژگی مهم قرائت ابن کثیر: ۱. ذکر « بسمله » بین هر دو سوره ؛ به جز میان سوره انفال و توبه ؛ ۲. تلاوت به قصر در مد منفصل و توسط در مد متصل . ۵ - اصول قرائت ابن کثیر مکیاصول قرائت ابن کثیر مکی: ۱. همزه: در کلماتی که دو همزه قطع جمع شوند، همزه دوم را به تسهیل (بینابین) قرائت کرده است. ۲. صله میم جمع: در کلمه «هم» (به ضم «ه» و نیز به کسر «ه») ضمیر جمع مذکر غایب، همواره «و» صله می‌افزاید و «همو» و «همو» ادا می‌کند؛ اما در وقف، همانند دیگر قاریان به سکون میم وقف می‌کند. ۳. صله «ه» ضمیر: ضمیر «ه» (الیه و منه) را صله واوی یا یایی می‌دهد و «الیهی و منهو» ادا می‌کند؛ مگر آن که پس از ضمیر مذکور حرف ساکنی قرار گیرد؛ مثل: یعلمه الله. ۴. مد: مد منفصل را به قصر و مد متصل را به توسط قرائت می‌کند. ۵. «ی» های اضافه: کلمه «انی و اننی» را مانند نافع و ابوعمر هرگاه پیش از همزه قطع یا وصل قرار گیرد، به فتح «ی» قرائت کرده است. مورد (انی اله) از این قاعده مستثنا است. ۶. «ی»های زائد: همه «ی» های اضافی (مورد اختلاف قاریان) را به اثبات «ی» وقفا و وصلا قرائت کرده است. شیوه ابن کثیر مکی را نیکو؛ اما پرطنین، درشت و توام با پذیرش و روشنی وصف کرده‌اند. [۱۲]
حجتی، محمد باقر، ۱۳۱۱ -، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، ص(۳۱۶-۳۱۷).
[۱۳]
دمیاطی، احمد بن محمد، - ۱۱۱۷ق، اتحاف فضلاءالبشربالقراءات الاربعة عشر، ص(۱۷-۲۰).
[۱۴]
قمحاوی، محمدصادق، البحث والاستقراءفی تراجم القراء، ص۸۰.
[۱۵]
لسانی، محمدعلی، قراءسبعه وبررسی قراءات ایشان (پایان نامه)، ص(۱۴۲-۱۴۳).
[۱۶]
لسانی، محمدعلی، قراءسبعه وبررسی قراءات ایشان (پایان نامه)، ص۱۶۲.
[۱۷]
دانی، عثمان بن سعید، ۳۷۱ - ۴۴۴ق، التیسیرفی القراءات السبع، ص۴.
[۱۸]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص۱۰۲.
[۱۹]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص(۳۹-۴۰).
[۲۰]
قسطلانی، احمد بن محمد، ۸۵۱ - ۹۲۳ق، لطائف الاشارات لفنون القراءات، ص۹۴.
[۲۱]
صالح، صبحی، ۱۹۲۶ -، مباحث فی علوم القرآن، ص(۲۴۸-۲۴۹).
[۲۲]
طالقانی، عبد الوهاب، ۱۳۰۹ -، علوم قرآن وفهرست منابع، ص۲۵۶.
[۲۳]
زرقانی، محمد عبد العظیم، ۱۹۴۸- م، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ج۱، ص۴۵۴.
[۲۵]
جلالی نائینی، محمد رضا، ۱۲۹۱ - ۱۳۸۹، تاریخ جمع قرآن، ص۳۴۰.
[۲۷]
عمر، احمد مختار، معجم القراءات القرآنیة، ج۱، ص۸۳.
[۲۸]
عمر، احمد مختار، معجم القراءات القرآنیة، ج۱، ص۷۹.
[۲۹]
ابو زرعه، عبد الرحمان بن محمد، - ۴۱۰ق، حجة القراءات، ص۵۲.
[۳۰]
محیسن، محمدسالم، المغنی فی توجیه قراءات العشرالمتواترة، ج۱، ص۲۱.
[۳۱]
ابو شامه، عبد الرحمان بن اسماعیل، ۵۹۵ - ۶۶۵ق، المرشدالوجیزالی علوم تتعلق بالکتاب العزیز، ص(۱۴۶-۱۶۷).
[۳۲]
فاضل لنکرانی، محمد، ۱۳۰۹ -۱۳۸۶، مدخل التفسیر، ص۱۴۱.
۶ - شرح حال بزّیاحمد بن محمد، مولی بنی مخزوم، ملقب به بزّی و مکنّی به ابوالحسن ( ۱۷۰ – ۲۴۰ تا ۲۵۰ ق ) در مکه وفات نموده است. برخی وی را اصلاً از مردم همدان برشمرده‌اند که موذنی مسجد الحرام و پیشوایی تعلیم قرائت را در مکه بر عهده داشته است. بزّی را در قرائت با القابی چون استاذ، محقق، ضابط، متقن و ثقه ستوده‌اند؛ ولی گروهی حدیث او را ضعیف شمرده‌اند. وی در قرائت از احمد بن محمد معروف به قواس، ابی الاخریط، عبدالله بن زیاد بن عبدالله یسار مکی و ابوالقاسم عکرمه بن سلیمان بهره گرفته است. [۳۳]
الاعلام ج۱، ص۲۰۴.
[۳۴]
التیسیر ص۵.
[۳۵]
البیان ص۱۲۸.
[۳۶]
سراج القاری ص۱۲.
[۳۷]
معجم القرائات ج۱، ص۸۸.
[۳۸]
التمهید ج۲، ص۲۰۰.
[۳۹]
الوافی ص۱۷.
[۴۰]
النشر ج۱، ص۱۲۱.
[۴۱]
تاریخ القرآن(ابو عبدالله زنجانی) ص۵۹.
۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«قرائت ابن کثیر قاری». سایت معارف قرآن. |